Trong giai đoạn hiện nay, khi Đảng ta đang đẩy mạnh công cuộc đấu tranh phòng chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực và thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII, “Về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ”, tư tưởng trên của Hồ Chí Minh càng trở nên có giá trị hơn bao giờ hết.

1. Một số nội dung cơ bản tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của báo chí đối với việc nâng cao văn hóa, đạo đức trong Đảng

1.1. Báo chí góp phần tuyên truyền, lan tỏa rộng rãi những giá trị văn hóa, đạo đức tốt đẹp của Đảng ra toàn xã hội

“Đảng ta là đạo đức, là văn minh” là một chân lý được Chủ tịch Hồ Chí Minh đúc kết, khái quát, phản ánh những phẩm chất cao đẹp của một đảng kiểu mới - Đảng của giai cấp công nhân, đại diện cho lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân và toàn dân tộc Việt Nam. “Hễ còn một người dân Việt Nam bị bóc lột, bị nghèo nàn thì Đảng vẫn đau thương, cho đó là vì mình chưa làm tròn nhiệm vụ. Cho nên, Đảng vừa lo tính công việc lớn như đổi nền kinh tế và văn hóa lạc hậu của nước ta thành một nền kinh tế và văn hóa tiên tiến, đồng thời lại luôn luôn quan tâm đến những việc nhỏ như tương cà mắm muối cần thiết cho đời sống hằng ngày của nhân dân" (Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.169).

Báo chí có vai trò tuyên truyền, phổ biến những chủ trương, chính sách của Đảng để nâng cao nhận thức, củng cố niềm tin của Nhân dân vào Đảng và Nhà nước, vào con đường đi lên chủ nghĩa xã hội, từ đó có những hành động thiết thực, phục vụ công cuộc đổi mới đất nước. Hồ Chí Minh nhắc lại lời dạy của Lênin về báo chí: “Báo chí là người tuyên truyền, người cổ động, người tổ chức chung, người lãnh đạo chung" (Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập I, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021). Trong thư gửi lớp học viết báo Huỳnh Thúc Kháng, Người huấn thị rằng, nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của tờ báo phải là: “Tuyên truyền, cổ động, huấn luyện, giáo dục, và tổ chức dân chúng, để đưa dân chúng đến mục đích chung" (Đảng Cộng sản Việt Nam, Nghị quyết Hội nghị lần thứ 5 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII, ngày 16-7-1998, “Về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc”, Lưu tại Cục Lưu trữ Văn phòng Trung ương Đảng). Như vậy, quan điểm của Người là rất nhất quán, đặt ra yêu cầu rất cao đối với những người làm báo, phải làm sao để mọi tầng lớp Nhân dân thực sự thấm nhuần đường lối, quan điểm của Đảng, hơn thế, còn phải thấy được sự đúng đắn, sáng tạo trong từng đường lối, quan điểm, từ đó mà tự giác thực hiện.

Theo Hồ Chí Minh, một trong những nhóm đề tài xuyên suốt và nguồn cảm hứng vô tận để báo chí cách mạng Việt Nam khai thác và tuyên truyền đó là: Biểu dương những tấm gương, nhất là những cán bộ, đảng viên tiêu biểu trong chiến đấu và lao động để cổ vũ mọi người hăng hái tham gia cách mạng. Hằng ngày, khi đọc báo, bản thân Người luôn luôn chú ý tới những gương cán bộ, đảng viên được các tờ báo biểu dương. Hồ Chí Minh chủ trương “Lấy gương người tốt việc tốt để hằng ngày giáo dục lẫn nhau là một trong những cách tốt nhất để xây dựng Đảng, xây dựng các tổ chức cách mạng, xây dựng con người mới, cuộc sống mới" (Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 2, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.402), vì vậy, Người nhấn mạnh “Các báo chí và văn nghệ phải điều tra tuyên truyền, khen ngợi những ưu điểm và phê bình những khuyết điểm trong việc phổ biến sáng kiến và kinh nghiệm. Đó là một nhiệm vụ vẻ vang của báo chí và văn nghệ thiết thực góp phần vào phong trào thi đua ái quốc" (Hồ Chí Minh, Toàn tập, Tập 3, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011).

1.2. Báo chí trực tiếp tham gia đấu tranh chống tiêu cực, lạc hậu, phản động, góp phần bảo vệ Đảng, nâng cao văn hóa, đạo đức trong Đảng

Trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng, từ khi thành lập đến nay, Đảng ta luôn gặp phải sự chống phá điên cuồng của các thế lực thù địch. Trên mặt trận văn hóa - tư tưởng, chúng không từ bỏ bất cứ một thủ đoạn nào, từ trực tiếp đòi xóa bỏ nền tảng tư tưởng của Đảng đến tấn công cá nhân đời tư cán bộ, đảng viên, từ công khai đến ngấm ngầm, từ hệ tư tưởng cho tới tâm lý xã hội, với mục tiêu cuối cùng là xóa bỏ sự lãnh đạo của Đảng, làm chệch hướng con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Hồ Chí Minh cho rằng, trên mặt trận này, “cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng" (Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 5, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011). Báo chí cách mạng phải đi tiên phong trong đấu tranh không khoan nhượng với những gì đi ngược lại quy luật của lịch sử, vạch trần tính chất phản động, giả dối, bịp bợm của kẻ thù của dân tộc: “Đối với những người viết báo chúng ta, cái bút là vũ khí sắc bén, bài báo là tờ hịch cách mạng để động viên quần chúng đoàn kết đấu tranh, chống chủ nghĩa thực dân cũ và mới, chống chủ nghĩa đế quốc, đứng đầu là đế quốc Mỹ, vì độc lập dân tộc, tiến bộ xã hội và hòa bình thế giới" (Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 7, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011).

Song song với công cuộc phản bác quan điểm sai trái, thù địch, theo Hồ Chí Minh, báo chí cũng là lực lượng đi đầu chống giặc “nội xâm”, bảo vệ Đảng. Người nói: “Tham ô, lãng phí, quan liêu là một thứ giặc ở trong lòng. Nếu chiến sĩ và nhân dân ra sức chống giặc ngoại xâm mà quên chống giặc nội xâm, như thế là chưa làm tròn nhiệm vụ của mình" (Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 12, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011). Báo chí cần phải phát huy vai trò tiên phong của mình, lắng nghe dư luận quần chúng nhân dân. Muốn hoàn thành tốt nhiệm vụ ấy, Người yêu cầu đội ngũ cán bộ cơ quan báo chí phải “cố gắng học tập chính trị, nâng cao tư tưởng, đứng vững trên lập trường giai cấp vô sản; phải nâng cao trình độ văn hoá, phải đi sâu vào nghiệp vụ của mình. Cần phải luôn luôn cố gắng, mà cố gắng thì nhất định thành công" (Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 13, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011).

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường xuyên dành thời gian đọc, nhận xét và trực tiếp duyệt tin, bài của TTXVN_Ảnh tư liệu TTXVN.

1.3. Báo chí tạo môi trường dân chủ để nhân dân đóng góp ý kiến, tham gia nâng cao văn hóa, đạo đức trong Đảng

Trong mọi khâu, bước của quy trình lãnh đạo, Đảng ta luôn coi trọng những ý kiến đóng góp mang tính chất xây dựng của quần chúng nhân dân. Trong quá trình lãnh đạo, Đảng luôn cần thu thập và xử lý thông tin từ nhiều nguồn về vấn đề chính sách, và chính báo chí được coi là kênh chính thống, đáng tin cậy, phản ánh đa chiều trong cung cấp các thông tin cần thiết đó. Nhiều quyết sách của đất nước được ban hành, phù hợp với quy luật phát triển, đồng thời thể hiện được vai trò của báo chí là “cầu nối” tin cậy giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân, tạo thêm niềm tin trong công chúng xã hội, đồng thời báo chí tham gia giám sát, phản biện xã hội, phản biện chính sách, góp thêm căn cứ đáng tin cậy để điều chỉnh các chính sách đang thực hiện cho phù hợp hơn với điều kiện thực tế.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đề nghị các tờ báo nên có mục “ý kiến bạn đọc”, coi ý kiến bạn đọc là những ý kiến đấu tranh. Cái mới đấu tranh với cái cũ, cái tốt đấu tranh với cái không tốt. Trong biểu dương, phải rút ra được kinh nghiệm có ý nghĩa phổ biến, phê bình phải cụ thể, rõ ràng. Phê bình và tự phê bình là biện pháp tăng cường tính chiến đấu, vì “Phê bình và tự phê bình là vũ khí rất cần thiết và rất sắc bén, nó giúp chúng ta sửa chữa sai lầm và phát triển ưu điểm. Vì khéo lợi dụng nó mà Đảng ta và dân ta ngày càng tiến bộ" (Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 14, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011). Nhấn mạnh về việc cần phải phát huy vai trò của nhân dân trong tham gia phản biện xã hội, tự phê bình và phê bình, xây dựng Đảng, Người chỉ rõ: “Bác biết các chú văn hay chữ tốt, nhưng dù sao, nhân dân trăm tai nghìn mắt vẫn có nhiều ý kiến thông minh có thể giúp cho các chú tiến bộ hơn. Không riêng gì viết sách viết báo, mà công tác gì muốn làm tốt đều phải coi trọng ý kiến của nhân dân" (Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 15, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011).

2. Giá trị tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của báo chí đối với nâng cao văn hóa, đạo đức trong Đảng trong xây dựng, phát huy vai trò cơ quan báo chí ở Việt Nam hiện nay

Trong thời gian qua, bên cạnh những ưu điểm là cơ bản, công tác phát huy các cơ quan báo chí trong xây dựng văn hóa, đạo đức trong Đảng vẫn còn bộc lộ không ít hạn chế, khuyết điểm. Một số tờ báo chưa ý thức đúng đắn về tính đảng, tính chiến đấu, đăng tải quá nhiều tin bài mang tính chất tiêu cực, mặt trái của xã hội, ít có tính định hướng chính trị. Vì vậy, quán triệt và vận dụng tư tưởng Người về vai trò của báo chí đối với nâng cao văn hóa, đạo đức trong Đảng vào làm tốt việc xây dựng, phát huy vai trò của cơ quan báo chí ở nước ta hiện nay là vấn đề cấp bách, có ý nghĩa lâu dài, trong đó, cần tập trung vào một số vấn đề chính.

Thứ nhất, tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo, định hướng, quản lý báo chí. Công tác lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý cần kịp thời, nhạy bén, bảo đảm tính khoa học, thuyết phục, đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn đặt ra, nhất là bối cảnh chuyển đổi số và trước sự phát triển rất nhanh của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, công cụ trí tuệ nhân tạo (AI). Đặc biệt chú ý, bảo đảm tính đúng đắn, thống nhất khi cung cấp thông tin về các vấn đề nhạy cảm, phức tạp, nhưng vụ việc được dư luận quan tâm, không để các thế lực thù địch lợi dụng bóp méo, xuyên tạc.

Thứ hai, nâng cao nhận thức, xác định rõ vị trí, vai trò, trách nhiệm của cơ quan báo chí trong công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng nói chung, nâng cao văn hóa, đạo đức trong Đảng nói riêng. Đội ngũ cán bộ, biên tập viên, phóng viên là “những người chiến sĩ” trực tiếp trên mặt trận đấu tranh quan trọng này. Vì vậy, cần tập trung nâng cao chất lượng công tác chính trị, tư tưởng, rèn luyện bản lĩnh chính trị, nhất là trình độ lý luận và phương pháp đấu tranh tư tưởng, lý luận; ngăn chặn và đẩy lùi những biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” cho họ. Làm tốt công tác bảo vệ, động viên, cổ vũ, tôn vinh các nhà báo xông pha vào các vấn đề khó khăn, gai góc, đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực trong xã hội.

Thứ ba, coi trọng hơn nữa công tác xây dựng tổ chức bộ máy, cán bộ, nâng cao chất lượng các chuyên trang, chuyên mục, thực hiện đúng tôn chỉ, mục đích của từng tờ báo, đồng thời, tập trung nâng cao chất lượng các bài viết bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch, làm cho báo chí cách mạng thực sự là “vũ khí sắc bén” trong sự nghiệp “phò chính, trừ tà”, bảo vệ chính nghĩa, đồng hành với lẽ phải, lên án cái xấu, cái ác, chống lại những nhận thức, hành động sai trái, phi nghĩa; một lòng phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân. Qua đó, quyết liệt đấu tranh với các quan điểm sai trái, thù địch, tuyên truyền, lan tỏa giá trị văn hóa, đạo đức của Đảng ta.

Thứ tư, đổi mới nội dung, phương pháp, đa dạng hóa hình thức thông tin tuyên truyền; huy động sự tham gia thống nhất, hiệp đồng tác chiến của các loại hình báo chí, tạo sức mạnh tổng hợp trong đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch. Chú trọng xây dựng các kênh truyền thông trên mạng xã hội để phối hợp với các trang báo chính thức, truyền thống trong tuyên truyền, đấu tranh. Nghiên cứu từng bước nâng cao chất lượng và phát triển thêm những kênh thông tin đối ngoại lý luận, một mặt, nhằm quảng bá giá trị văn hóa, đạo đức của Đảng ra thế giới, góp phần thu hẹp sự khác biệt, thiếu thiện chí; mặt khác, lắng nghe, trao đổi, học tập cái hay, cái tích cực trong lý luận của các nước một cách hợp lý./.

PGS, TS Phạm Minh Sơn

Giám đốc, Chủ tịch Hội đồng khoa học, Học viện Báo chí và Tuyên truyền